1. Durdurma Yetkisi

Polisin durdurma ve kimlik sorma yetkisi, 2559 sayılı Polis Vazife ve Salahiyet Kanunu’nun 4/A maddesinde düzenlenmiştir. Bu madde ile polise; kişileri ve araçları deneyimi ve içinde bulunulan durumdan edindiği izlenime dayanan makul bir sebebin varlığı halinde durdurma yetkisi verilmiştir. Makul sebep akla ve mantığa uygun sebeptir.

Polis, aşağıdaki hallerde kişi ve araçları durdurabilir:

• Bir suç veya kabahatin işlenmesini önlemek,
• Suç işlendikten sonra kaçan faillerin yakalanmasını sağlamak, işlenen suç veya kabahatlerin faillerinin kimliklerini tespit etmek,
• Hakkında yakalama emri ya da zorla getirme kararı verilmiş olan kişileri tespit etmek,
• Kişilerin hayatı, vücut bütünlüğü veya malvarlığı bakımından ya da topluma yönelik mevcut veya muhtemel bir tehlikeyi önlemek amacıyla durdurabilir.

Kolluk, kanundan doğan bu yetkisini süreklilik arz eden, keyfi bir şekilde kullanamaz. Durdurma süresi, durdurma sebebine esas teşkil eden işlemin gerçekleştirilmesi için zorunlu olan süreden fazla olamaz. Uygulamada ne yazık ki bu süre pek de makul olmamakta ve aynı gün birden fazla defa karşılaşıldığı da görülmektedir. Ve yine durdurma bazı zamanlar makul süre içerisinde son bulmamakta ve kişilerin gereksiz şekilde alıkonularak zamanını kaybetmesine sebep olabilmektedir. 

Günümüzde sıkça karşılaştığımız bu uygulamanın aslında her zaman kanun hükümleri çerçevesinde değil de örneğin şapkalı, sırt çantalı, sakallı vb. tarzdaki, belirli kıstaslara uygun insanların durdurulmasıyla gerçekleştirildiği görülmektedir. Ancak tahmin edileceği üzere yeryüzündeki bu profile sahip her insanın durdurma ve kimlik sorma muamelesiyle karşılaşması olumsuz bir tutumdur.

Polis, durdurduğu kişiye durdurma sebebini bildirir ve durdurma sebebine ilişkin sorular sorabilir; kimliğini veya bulundurulması gerekli diğer belgelerin ibraz edilmesini isteyebilir.   Durdurma süresi, durdurma sebebine esas teşkil eden işlemin gerçekleştirilmesi için zorunlu olan süreden fazla olamaz. Durdurma sebebinin ortadan kalkması halinde kişiler ve araçların ayrılmasına izin vermek durumundadır.

Polis, durdurduğu kişinin üzerinde veya aracında silah ya da tehlike oluşturan diğer bir eşyanın bulunduğu hususunda yeterli şüphenin varlığı halinde, kendisine veya başkalarına zarar verilmesini önlemek maksadıyla gerekli tedbirleri alabilir. Bu amaçla kişinin üzerindeki elbisenin çıkarılması veya aracın, dışarıdan bakıldığında içerisi görünmeyen bölümlerinin açılması istenemez. Bu durumda Sulh Ceza Hakimliği’nden önleme araması kararı alınması gerekecektir.

Durdurma üzerine aşağıdaki işlemler yapılır:

• Durdurulan kişi üzerinde giysilerinden herhangi birisi çıkarılmaksızın, yoklama biçiminde bir kontrol yapılır. Bu işlem sonucunda, kişide silâh bulunduğu sonucunu çıkarmaya yeterli şüphe meydana gelirse, memur kendiliğinden silâh ve diğer suç eşyası araması yapabilir.
• Yoklama suretiyle kontrol, kişinin cinsiyetinde bulunan görevli tarafından yapılır.
• Yapılan kontrolün konusu ve sebepleri ilgiliye açıklanır.
• Yoklama suretiyle kontrol, kişiye en az sıkıntı verici şekilde yapılır.
• Yapılan kontrolün neticesinde suça dair iz, eser, emare ve delil elde edilirse, kişi yakalanır.
• Uyuşturucu gibi suça konu oluşturabilecek belirli bir şeyin, kişinin herhangi bir yerinde gizlendiği düşünülüyorsa, daha geniş çaplı kontrol yapılabilir.
• Yoklama suretiyle kontrol, kişinin veya aracın ilk durdurulduğu yerde veya o yerin yakınında, mümkün olduğu kadar başkalarının göremeyeceği tarzda yapılır. Başka yere götürülerek kontrol yapılamaz.
• Kontrolden sonra talep üzerine olay yerinde derhâl bir tutanak düzenlenir.

1. Kimlik Sorma Yetkisi

Kolluğun belirli kişileri durdurarak kimlik sorma yetkisi bir bakımdan hakkın kısıtlanması anlamına gelmektedir. Anayasa ile güvence altına alınan kişi hak ve özgürlüklerinin ve yine özel yaşamın gizliliği, kişisel verilerin korunmasına yönelik kısıtlama hukuki bakımdan aykırılık teşkil etse de bazı durumlarda kamu düzeni ve güvenliği açısından kısıtlamayı gerektiren zaruri haller söz konusu olabilmektedir.

Polis yukarıda da açıklandığı üzere 2559 sayılı Polis Vazife ve Salahiyetleri Kanunu’nun 4/A maddesinde belirtilen amaçlar mevcut olmadığı sürece durdurma ve kimlik sorma işlemini yapamaz.

Polis durdurduğu kişiye görevle bağlantılı olarak kimlik sormalıdır. Kanunda sayılan haller dışında bu yetkisini kullanamaz.